در مورد طائفه قاجاريه

طائفه قاجاريه ، يکي از طوائف ترک که در قرن هفتم هجريهنگام حمله چنگيز از مرکز آسيا به جانب مغرب انتقال يافت ، طائفه قاجار بود که رفتهرفته از سراسر خاک ايران گذشته در مرز شام مسکن گزيد. در يورش هفت ساله امير تيمورگورگان قبائل قاجار از شام به سمت مشرق بازآمده در حوالي گنجه و ايروان اقامتنمودند. يکي از هفت طائفه که دستيار شاه اسماعيل صفوي بودند و به نام قزل باش معروفشدند طائفه قاجار بود. در عهد شاهان صفوي روساي ايل قاجار مکرر داراي حکومت و ماموربه سفارت شدند. در زمان شاه عباس بزرگ اين طائفه نيروئي به دست آورده و به قبائلچندي تقسيم گرديدند. شاه عباس از افزايش عده اين طائفه استفاده کرده ، آنان رامامور حفظ مرزهاي مهم کشورنمود. قسمت عمده آنان را در ولايت گرگان براي دفعترکتازهاي ترکمن ها مقيم ساخت و نگاهداري قلعه مبارک آباد و ساحل گرگان را که ازبناهاي نظامي شاه طهماسب اول بود و امروز به آققلعه معروف است به آنان سپرد. اينشعبه از ايل قاجار اهميت و شهرت بيشتري يافته ، در دو جانب رود گرگان چراگاههائي رابخود تخصيص دادند. آنان که در جانب بالاي رودخانه قرار داشتند به يوخاري باش (بالايسر) و آنانکه در جانب پائين رود يورت گرفتند به اشاقه باش (پائين سر) معروف گشتند. ميان اين دو دسته رقابت و خصومت افتاد و به غارت يکديگر مکرر مبادرت جستند و به سال 1140 ه' . ق. به دنبال همين زد و خوردها اطراف مبارک آباد (آق قلعه ) را ترک گفتهبه استرآباد آمدند. يکي از روساي اين طائفه فتحعلي خان پسر شاهقليخان بود که درزمان شاه طهماسب دوم به دعوت آن شاه همراه او به خراسان رفت و به امر نادرشاه مقتولو در خواجه ربيع مدفون گشت . فتحعلي خان از تيره اشاقه باش بود. نادر براي استيصالقوم او يوخاري باشها را برکشيد و محمد حسين خان رئيس آنان را حکومت گرگان داد. محمدحسنخان فرزند فتحعلي خان که هنگام قتل پدر بيش از دوازده سال نداشت در سراسر ايامنادر از گرگان فراري و در ميان ايلات ترکمن متواري ميزيست ، گاهي هم به گرگان واسترآباد حمله ميکرد. در يکي از حملات وي به شهر استرآباد پسر او آغامحمدخان بدستلشکريان نادر گرفتار شد و جزو اسيران به خراسان اعزام گرديد. عادل شاه آغامحمدخانرا مقطوع النسل کرد، ولي چيزي نگذشت که آغامحمدخان از زندان رهائي يافته بهاسترآباد رفت و به پدر خود که در اين وقت بر اين ولايت استيلاء يافته بود و دعويسلطنت ميکرد پيوست . محمد حسنخان در جنگ با کريمخان کشته شد و آغامحمدخان را که دراين وقت هفده سال داشت به امر کريمخان به شيراز بردند. روز فوت کريمخان آغامحمدخانبيرون شهر شيراز به شکار مشغول بود. همين که عمه اش او را از مرگ وکيل آگاه ساخت اوعمداً باز شکاري را که در دست داشت رها کرد و به بهانه جستجوي آن به مکاني که قبلاًسواران و اسبان ورزيده آماده کرده بودند برفت و به شتاب خود را به تهران رسانيد وخود را پادشاه خواند (1193 ه' .ق.) و بدين ترتيب سلطنت قاجاريه رسماً تاسيس گشت .
جدول اسامي پادشاهان قاجار و تاريخ

سلطنت و وفات آنان

محمد حسنخان

سرسلسله . 1- آقامحمدخان . سلطنت 1193-1211

عمر او 56 سال و قبرش در نجف است .

2- فتحعلي شاه سلطنت 1212-1250 عمر 64 سال و

چهار ماه و قبرش در قم است .

3- محمدشاه 1250-1264 مدت عمر 41 سال و

11 ماه و قبرش در قم است .

4- ناصرالدين شاه از 1264-1314 مدت عمر 67

سال مدفن در حضرت عبدالعظيم .

5- مظفرالدين شاه 1314-1324 مدت عمر 55 سال

مدفن کربلا.

6- محمدعلي شاه 1324-1326 مدفن کربلا.

7- احمدشاه 1326-1344 مدفن کربلا.

وضع سياسي ايران در عهد قاجاريه . در دوران قاجاريه ايران با تمدنغرب آشنا شد و با کشورهاي غربي رابطه پيدا کرد. هر چند که در فاصله بين انقراض دولتصفويه و قاجاريه دولت ايران با ممالک اروپائي روابط مختصري داشت ، ولي معاهده هايبين ايران و ممالک اروپائي در دوران قاجاريه منعقد شد; از جمله : 1 - معاهده فين کناشتاينبين ايران و فرانسه که در زمان فتحعلي شاه و ناپلئون بسته شدهاست . 2 - عهدنامه ايران و انگليس در زمان فتحعليشاه که به سال 1229 در تهران بهامضاء رسيد. 3 و4 - دو عهدنامه گلستان وترکمن چاي با روسيه . دولت روسيه که ازديرباز چشم طمع به بلاد آباد قفقازيه دوخته بود در زمان فتحعليشاه اوضاع ايران رادچار اغتشاش ديد، موقع را مغتنم شمرده به ايران سپاه فرستاد. جنگهاي بين ايران وروسيه شامل دو دوره است . در تمام اين مدت عباس ميرزا با کمال رشادت از سرحدهايمملکت دفاع کرد، اما بر اثر سستي فتحعليشاه دولت ايران شکست خورد. پس از خاتمه دورهاول اين محاربات عهدنامه گلستان به سال 1228 ه' . ق. منعقد شد. به موجب اين عهدنامه، ايران از ولايات قره باغ و گنجه و خانات و شيروان و قپه و دربند و باکوو داغستانو گرجستان چشم پوشيد. جنگهاي دوم منجر به عهدنامه ترکمن چاي به سال 1243 گرديد ودولت روسيه علاوه بر آنچه در عهدنامه گلستان ذکر شد، ايروان و نخجوان و دشت مغان رابه دست آورد و مجراي رود ارس ، سرحد دولتين شد و اتباع روسيه از تابعيت قوانينحقوقي و جزائي ايران معاف گرديدند و کشتي راني در درياي خزر به دولت مزبور انحصاريافت و پنج ميليون تومان غرامت گرفت . روسها با انعقاد اين عهدنامه و تصرف قفقازيهبه سختي با انگليس ها بر سر سياست خود در ايران بناي رقابت را گذاشتند و اين رقابتدر زمان ناصرالدين شاه که به دستياري روسها در تهران تاجگذاري کرد شدت يافت و دراواخر سلطنت وي دولتين روس و انگليس رسماً در کارهاي اداري مملکت دخالت کردند و دردوره مظفرالدين شاه با دادن قروضي به ايران امتيازاتي در شمال و جنوب بدستآوردند.
وضع اجتماعي ايران . اقدامات مفيدي که در دوران قاجاريه به عمل آمدبيشتر در دوره ناصرالدين شاه و به دست ميرزا تقي خان اميرکبير بود; از آن جمله استاصلاح امور مالي ، اصلاح نظام ، تاسيس مدرسه دارالفنون و استخدام معلمين اروپائيبراي تدريس و اعزام محصل به اروپا براي تحصيل صنايع مختلف و تاسيس روزنامه و ترجمهو انتشار کتب خارجي و توسعه صنايع و ايجاد کارخانه ها و تاسيس پستخانه . اميرکبيردر سال 1267 ه' . ق. در کليه شهرهاي معتبر کشور چاپارخانه تاسيس کرد و اولين خطتلگراف در زمان ناصرالدين شاه احداث شد و به تدريج تکميل گرديد، و ضرابخانه که تاآن زمان وضع مطلوبي نداشت اصلاح گشت . تا پيش از ناصرالدين شاه هريک از شهرهاي عمدهايران ضرابخانه جداگانه اي داشت و به همين جهت در نقش و عيار سکه هاي نواحي مختلفاختلافاتي پديد مي آمد. ناصرالدين شاه آلات و ادوات ضرابخانه اي را از اروپا آورد واداره ضرابخانه را تاسيس نمود. در زمان فتحعليشاه اولين مطبعه در تبريز دائر گرديد. در دوران قاجاريه بسياري از آداب ومراسم اروپائي در ايران انتشار يافت . اين آداباز عهد فتحعلي شاه و محمدشاه در اين سرزمين منتشر شد و دردوره ناصرالدين شاه وسعت وگسترش پيدا کرد. تغيير کلاه و لباس معمول گرديد. اغذيه فرنگي و شرب چاي و توسعهزراعت توتون و تهيه ترياک و کشت سيب زميني و بعضي نباتات و گلها از آثار اين دورهاست .
نهضت ادبي ايران در عصر قاجاريه . از اواخر دوره زنديه در ادبيات ايراننهضتي پيدا شدو شيوه دوره مغول و سبک هندي رو به زوال نهاد و شعرا و نويسندگان بهتتبع آثار متقدمين برخاستند و مضامين تودرتو و مکرر و عبارات متکلف به تدريج کمترشدو سخنوراني در نظم و نثر، فارسي متين و سالمي بوجودآوردند، و سخن پردازاني مانندنشاط و قاآني و قائم مقام و امثال و اقران آنان آثار گذشتگان را احياء نمودند. دردوره قاجاريه کتب تاريخي و علمي فراوان تاليف شد و آثار بزرگ مانند تکمله روضةالصفا و ناسخ التواريخ و نامه دانشوران و مجمع الفصحاء و امثال آنها بوجود آمد. روابط زباني و ادبي بين ايران و فرنگستان عمده در اين دوره شروع نمود و کتب ورسائلي در علوم و ادبيات و قصص و روايات مانند داستان تلماک از فرانسه به فارسيترجمه شد و نيز دخول کلمات فرانسه وروسي به زبان فارسي در اين عهد آغاز گرديد. درنتيجه اين نهضت نوين ، افکار، جرياني نو گرفت و شعرا بيشتر به متقدمين مانند فردوسيو عنصري و فرخي و منوچهري و خاقاني و انوري پرداخته و شيوه سخن و طرز بيان و سنخمضامين آنها را احياء کردند و به تاثير اين نهضت شماره بسيار از شعرا و نويسندگاناز قصيده گو و غزل سرا که توان گفت بيش از صد تن بودند در دوره قاجار ظهور کرده ودر نظم و نثر شيوه گويندگان قبل از مغول را پيروي نمودند